Żyjemy w czasach, w których liczba osób starszych w społeczeństwie. Przybywa również pacjentów w podeszłym wieku z naturalnym uzębieniem, nie wszyscy jednak znają specyficzne dla takiego wieku zasady higieny jamy ustnej, które mogą zapewnić długoletni, piękny uśmiech.

Profilaktyka to najprostszy sposób na zdrowie jamy ustnej oraz ogólny stan zdrowia pacjenta, bowiem stan uzębienia osób w podeszłym wieku ma wpływ na ich zdrowie. Nie bez wpływu na jamę ustną pozostają również niezbędne ze wskazań ogólnych, przewlekle zażywane leki. Niestety prozaiczna czynność szczotkowania zębów oraz dbania o użytkowane uzupełnienia protetyczne, słowem higiena jamy ustnej, w miarę upływu lat stają się problemem lub są pomijane. Dzieje się tak dlatego, że osoby starsze często mają problem z samodzielnym wykonywaniem zabiegów higienicznych. Częściej też przebywają w szpitalach, sanatoriach czy hospicjach, gdzie zdani są na pomoc pielęgniarek, higienistek stomatologicznych i innych osób zajmujących się ich pielęgnacją. Edukacja średniego personelu medycznego i opiekunów w zakresie higieny jamy ustnej może okazać się kluczem do zapewnienia skutecznej profilaktyki zarówno miejscowej, jak i ogólnej u osób starszych.

Kolejny element, który warto zasygnalizować, to interdyscyplinarna współpraca stomatologów z lekarzami ogólnymi, którzy nie zawsze zdają sobie sprawę z faktu, że prozaiczna czynność szczotkowania zębów wpływa na przebieg, a przede wszystkim zaostrzenie wielu poważnych, przewlekłych schorzeń, z jakimi borykają się w codziennej praktyce. Mowa tu o związku np. przewlekłego stanu zapalnego dziąseł i przyzębia z cukrzycą, miażdżycą naczyń krwionośnych i jej komplikacjami w postaci udaru mózgu i zawału mięśnia sercowego lub z zapaleniem płuc czy nieprawidłowym odżywianiem, ze wszystkimi tego efektami ogólnozdrowotnymi. Świadomość tej wzajemnej relacji nie tylko za strony stomatologa, ale także lekarza pierwszego kontaktu i całego społeczeństwa wydaje się być niezbędnym elementem wpływającym na jakość życia i zdrowie starszych osób.

Zmiany w jamie ustnej u osób starszych bierne wyrzynanie zębów

Najbardziej widoczną zmianą pojawiającą się z wiekiem jest tzw. „bierne wyrzynanie zębów”. Polega ono na powolnym, stałym przesuwaniu się przyczepu nabłonkowego wzdłuż cementu korzeniowego, w kierunku dowierzchołkowym. Kliniczna korona zębów wydłuża się, dochodzi do obnażenia szyjki zębowej, później korzeniowej. Równomiernie z przesuwaniem się przyczepu postępuje zanik dziąsła i kości wyrostka zębodołowego. Nie ma wtedy ryzyka pojawienia się nadwrażliwości, głębokość szczeliny dziąsłowej nie ulega zmianie, nie pojawia się również ruchomość zęba.

Zanik kości ma charakter poziomy, regularny, korzenie zębów mocno tkwią w zębodole i są sprawne czynnościowo. W obrębie twardych tkanek zębów dochodzi natomiast do starcia powierzchni zgryzowych, brzegu siecznego. Te procesy, jeśli dodatkowo nałożą się na nie np. parafunkcjonalne przyzwyczajenia (nawykowe zgrzytanie zębami na tle emocjonalnym, czyli bruksizm), zaniedbanie higieniczne czy nieuzupełnione braki zębowe, skutkować mogą szybko postępującą chorobą przyzębia, rozchwianiem zębów, próchnicą cementu korzeniowego oraz utratą kolejnych zębów – w konsekwencji przedwczesnym bezzębiem.

Pogorszenie wydolności żucia

Ogólnie rzecz ujmując, zły stan jamy ustnej osób starszych, czyli przewlekły stan zapalny przyzębia, szybsza utrata własnego uzębienia, prawdopodobieństwo problemów z zaakceptowaniem ruchomych uzupełnień protetycznych, składa się w konsekwencji na pogorszenie wydolności żucia. Efektem stają się z czasem złe, nowe nawyki żywieniowe lub pogorszenie odżywiania. Problem z jedzeniem owoców, twardych warzyw czy mięsa powoduje zastępowanie ich w diecie tak zwanymi „pustymi węglowodanami”. Powoduje to niedobór protein, witamin, wapnia, z wszystkimi tego konsekwencjami dla ogólnego stanu zdrowia i przebiegu współistniejących chorób ogólnych.

Zmiany w błonie śluzowej jamy ustnej i języka

Nie można pominąć również zmian w błonie śluzowej jamy ustnej, która jest z wiekiem gorzej unaczyniona, bardziej wrażliwa na urazy, także podczas żucia. Zmianą z czasem ulegają również język: zanikają brodawki, pogłębiają się bruzdy na jego powierzchni, często powiększa się masa i objętość (szczególnie jeśli brakuje zębów i konieczne jest przejęcie przez język częściowo ich funkcji). Na jego brzusznej powierzchni często widać żylakowatości, związane z niewydolnością krążenia i nadciśnieniem. W związku ze zmniejszeniem się w obrębie jamy ustnej ilości kubków smakowych w starszym wieku zmniejsza się odczucie smaku słodkiego i słonego, wzmaga natomiast odczucie smaku gorzkiego. U noszących protezy nasila się odczucie smaku kwaśnego.

Suchość jamy ustnej

Dolegliwością z którą bardzo często zmagają się osoby w podeszłym wieku, jest suchość jamy ustnej. W związku z samym wiekiem nie obserwuje się radykalnych zmian w wydzielaniu śliny. Dochodzi wtedy do częściowej inwolucji komórek gruczołów ślinowych, przede wszystkim w śliniankach podżuchwowych. Nie obserwuje się jednak dużych różnic w strukturze gruczołów, w wydzielaniu ilości substancji przeciwbakteryjnych.

Mniej jest natomiast elektrolitów i histatyn. Deficyt mucyny powoduje powoduje natomiast pogorszenie skuteczności aglutynacji bakterii, a więc zmniejszenie usuwania ich z jamy ustnej za pomocą połykania.

Największym problemem jest jednak wzrost wrażliwości ślinianek i małych gruczołów ślinowych na środki farmakologiczne i naświetlanie promieniami podczas terapii przeciwnowotworowych. U osób starszych obserwuje się niewystarczającą tak zwaną rezerwę ślinową.

O higienie jamy ustnej i uzupełnień protetycznych

Higiena jamy ustnej starszych pacjentów z zachowanym (przynajmniej częściowo) uzębieniem naturalnym jest analogiczna od ogólnie przyjętych zasad. Warto jednak uwzględnić specyfikę warunków w jamie ustnej tej grupy osób.

Profilaktyka jamy ustnej

Zmiany w przyzębiu, jego zanik, redukcja brodawek dziąsłowych i pojawienie się trójkątnych przestrzeni międzyzębowych wymagają obligatoryjnie uzupełnienia zestawu do szczotkowania zębów o szczoteczki międzyzębowe różnych rozmiarów. Natomiast pojedyncze zęby uzębienia resztkowego najłatwiej oczyścić w okolicy przydziąsłowej, stosując szczoteczkę jednopęczkową. Zastosowanie przy codziennych zabiegach higienicznych past o charakterze przeciwzapalnym zmniejsza ryzyko choroby przyzębia, a zawartość fluoru ogranicza ryzyko próchnicy cementu. Warto profilaktycznie stosować płukanie z fluorem.

Wizyty w gabinecie stomatologicznym powinny uwzględniać lakierowanie szyjek zębowych i korzeni lakierem fluorowym lub chloroheksydynowym. Pacjenci hospitalizowani, przewlekle chorzy, z upośledzonymi w związku z wiekiem zdolnościami manualnymi powinni stosować preparaty chlorheksydyny (pasty, płukanki, żele) nawet codziennie. Podobną profilaktykę warto stosować u osób z upośledzonym wydzielaniem śliny.

Higiena uzupełnień protetycznych

U osób w podeszłym wieku, użytkujących uzupełnienia protetyczne, konieczne jest wprowadzenie dodatkowych zabiegów uwzględniających ich obecność. Prawidłowa higiena całkowitych i częściowych protez osiadających, mostów oraz różnorodnych konstrukcji opartych na implantach zębowych to gwarancja nie tylko zdrowia jamy ustnej, ale także szansa na ich wieloletnie, komfortowe użytkowanie i zachowanie, jeżeli jest obecne, uzębienie resztkowe.

Ruchome uzupełnienia protetyczne powinny być oczyszczone po każdym posiłku z użyciem specjalnej szczoteczki do czyszczenie protez, przeznaczonej do tego pasty lub proszku, a następnie dokładnie spłukane bieżącą wodą. Zahamuje to rozwój grzybów i innych drobnoustrojów.

Uzupełnieniem mechanicznego usuwania złogów z protezy jest stosowanie gotowych środków enzymatycznych i dezynfekujących. W przygotowanym roztworze na 20-30 minut umieszcza się protezy, po czym dokładnie je płucze. Nocą błonie śluzowej należy zapewnić odpoczynek. Protezy powinny być pozostawione po wieczornym umyciu i dezynfekcji w środowisku suchym.

Z każdym rokiem wzrasta liczba użytkowników uzupełnień protetycznych opartych na implantach zębowych. Higiena implantów zębowych jest taka sama jak zębów własnych pacjenta.

Odpowiednia dieta

Spożycie cukrów prostych powinno być u osób w podeszłym wieku ograniczone lub zastąpione aspartamem, sacharyną, acesulfamem, sorbitolem lub ksylitolem. U tych którzy dodatkowo cierpią z powodu wysuszenia błony śluzowej jamy ustnej, konsumpcja pokarmów z ostrymi, drażniącymi śluzówkę przyprawami powinna być ograniczona, podobnie jak tych bardzo gorących. Preferowane jest pożywienie ciepłe lub letnie o łagodnych smakach, z minimalną ilością przypraw. Należy unikać soków owocowych, szczególnie ze świeżych owoców, zarówno z powodu ich smaku, jak i ryzyka powstania nadżerek szkliwa. Picie kawy i herbaty oraz spożywanie pokarmów wzmagających pragnienie również należy zredukować.

Do pobudzenia pracy gruczołów ślinowych można wykorzystać szereg gum do żucia bez cukru i pastylek. Pobudzenie gruczołów ślinowych uzyskać można też przez ssanie tabletki witaminy C, skórki cytryny, suszonych śliwek, mrożonych plastrów ananasa.

Autor: dr n. med. Agnieszka A. Pawlik

Więcej na temat Gerostomatologii i dbania o zęby u osób starszych znajdziesz TUTAJ

Powiązane usługi Studia Uśmiechu MM Dent

Zapraszamy do zapoznania się z ofertą Studia Uśmiechu MM Dent:

• Gerostomatologia
• Stomatologia zachowawcza
• Protetyka

Źródło: Twój Przegląd Stomatologiczny